Türkiye ve Dünya gündemi (30.04.2024)

30 Nisan Salı sabahından herkese günaydın.

Tam “Yaza erken mi girdik?” derken Türkiye, bugünden başlayarak 6 Mayıs’a kadar kapalı havanın etkisi altına giriyor. Yurt genelinde yer yer parçalı, yer yer çok bulutlu bir gökyüzü görülecek. Anlaşılan Mayıs’ın ilk haftasında güneşi biraz özleyeceğiz.

Dün Ankara’da Ulus Meydanı, atama bekleyen binlerce öğretmenin sesiyle doldu. Öğretmenler, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2023 genel seçimi öncesi verdiği “mülakatsız atama” sözünü hatırlatarak, kamuda atama sayısının artmasını talep etti. Öte yandan Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, mülakatın doğru bir yöntem olduğunu savundu.

Bugün ayrıca bültende, İskoçya Başbakanı Hamza Yusuf’un istifası, İspanya Başbakanı Pedro Sanchez’in istifa etmeyeceğini açıklaması, Sinan Ateş ve Tahir Elçi cinayetleri davalarındaki yeni gelişmeler, yeni anayasa görüşmeleri, İsrail Savaş Kabinesi üyesi Benny Gantz’ın açıklaması, Türkiye’nin NATO Genel Sekreterliği için Hollanda Başbakanı Mark Rutte’yi desteklemesi yer alıyor.

•   BIST 100 endeksi günü 108,8 milyar TL hacim ve %1,69 kazançla 10.082 puandan tamamladı. Güne pozitif bir açılışla başlayan ve gün boyu pozitif seyrini sürdüren endeks, böylece tarihinde ilk kez 10.000 puan düzeyini aştı ve tüm zamanların en yüksek kapanış rekorunu kaydetti.

• TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş, bu hafta yeni anayasa hakkında görüşmek için parti gruplarını ziyaret etmeye başlayacak. Kurtulmuş’un anayasa ve içtüzük değişikliği konusunda ziyaretlerine bugün CHP grubu ile başlaması bekleniyor.

• Öte yandan: DEM Parti Eş Genel Başkanı Tülay Hatimoğulları, Türkiye’de yeni bir anayasaya ihtiyaç olduğu fikrine katıldıklarını ancak bu tartışmaların iktidara Yenikapı gibi “can simidi” olmasına müsaade etmeyeceklerini söyledi.

• İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü kutlamalarına ilişkin basın toplantısında 1 Mayıs’ın İstanbul Taksim’de kutlanmasına izin verilmeyeceğini açıkladı. Yerlikaya, İstanbul genelinde 40 ayrı yerde toplantı ve yürüyüş güzergahı ilan edildiğini söyledi.

• Bir adım geriden: 1 Mayıs’ı Taksim’de kutlamak isteyen sendikaların başvurusunu değerlendiren Anayasa Mahkemesi, geçen yıl Ekim’de aldığı kararla Taksim Meydanı’nda yapılacak 1 Mayıs kutlamalarının yasaklanmasının hak ihlali olduğunu bildirmiş; “Taksim Meydanı emekçilerin ortak hafızasıdır” demişti.

• CHP Tarım Politikalarından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Erhan Adem, Et ve Süt Kurumu’nun Tarım ve Orman Bakanlığı’nın “Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği” hükümlerine aykırı davranarak halkın sağlığıyla oynadığı gerekçesiyle savcılığa suç duyurusunda bulunduklarını açıkladı.

• BirGün‘den Mustafa Bildircin’in haberine göre, CHP kaynakları, “CHP neden erken seçim istemiyor?” sorusunu yanıtladı. Habere göre, 31 Mart’ta elde edilen seçim başarısıyla nüfusun %65’inin, Türkiye ekonomisinin ise %80’inin bulunduğu belediyeleri yönetme hakkı kazanan CHP, “olası bir erken seçimde, belediyelerin hiçbir etkisi olmayacak” düşüncesiyle erken seçim talep etmeyecek.

• Dahası: Haberde, CHP’nin 31 Mart’ta devralınan belediyelerin toplam borçları, borçların adresleri ve borçların nasıl yönetileceğini içeren bir rapor hazırlayacağı, CHP lideri Özgür Özel’in bu raporu Cumhurbaşkanı Erdoğan ile yapacağı görüşmede gündeme getireceği belirtildi.

• İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, CNN International’a verdiği röportajda Hamas hakkında açıklamalarda bulundu. İmamoğlu, “Hamas bizim çok üzüldüğümüz bir saldırıyı İsrail’de yaptı. Bu terör uygulamalarını yapan, insanları topluca öldüren her türlü yapı bizim nezdimizde terör örgütüdür” ifadelerini kullandı.

• Öte yandan: Yerel seçimlerin ardından AK Parti grup toplantısında konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Millî mücadelede Kuvayi Millîye neyse Hamas da aynen odur” demişti.

• Ankara Başsavcılığı, eski Ülkü Ocakları Başkanı Sinan Ateş cinayetinde soruşturmayı tamamlayarak 22 kişi hakkında ”tasarlayarak öldürme” suçundan iddianame düzenledi. İddianame, Ankara 31. Ağır Ceza Mahkemesi’ne gönderildi.

• Ne olmuştu? Ateş, 30 Aralık 2022’de Ankara Çukurambar’da uğradığı silahlı saldırıda hayatını kaybetmişti.

• Diyarbakır Barosu Başkanı Tahir Elçi’nin öldürülmesine ilişkin açılan davada, savcı sanıkların beraati yönünde mütalaa verdi.

• Ayrıntılar: Savcının 25 Nisan’da mahkemeye sunduğu mütalaasında, “Olay yerinde görevli polis memuru sanıklar S.T, F.T. ve M.S. ile adı geçen teröristler arasındaki silahlı çatışma anında, nereden geldiği yapılan tüm araştırmalara rağmen tespit edilemeyen kurşunla maktulün hayatını kaybettiği kanaatine varılmıştır” ifadelerine yer verildi.
• Ne olmuştu: Elçi, 28 Kasım 2015’de Diyarbakır’ın Sur ilçesinde tarihî Dört Ayaklı Minare’nin önünde çıkan silahlı çatışmada başından vurularak öldürülmüştü. Elçi’nin ölümüne yol açan kurşunun hangi silahtan çıktığı ve kim tarafından ateşlenmiş olabileceğine dair bir rapor 2019’da Diyarbakır Barosu tarafından yayımlanmış; raporda Elçi’nin olay yerinde bulunan üç polisten birinin silahından çıkan kurşunla hayatını kaybetmiş olabileceği sonucuna varılmıştı.

•   Ankara Büyükşehir Belediyesi (ABB), 31 Mart seçimlerinin ardından belediyenin Melih Gökçek döneminde değiştirilen resmî ambleminin yeniden değişmesi yönünde yoğun başvuruların bulunduğunu açıkladı.

• Ayrıntılar: Söz konusu değişiklik için belediye meclisinde 3’te 2 çoğunluğa ihtiyaç duyulduğu ancak bu çoğunluğu sağlayamayan CHP’nin amblemin belirlenmesi konusundaki kararın yarışma ile Ankara halkına bırakılması teklifinde bulunmak üzere belediye meclisinde grubu bulunan siyasi partilere teklif sunacağı öğrenildi.

Öğretmenlerden tepki: Mülakatsız atama sözü unutuldu mu?

Binlerce öğretmen, senelerdir atanmayı bekliyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2023’teki genel seçim öncesi kamuda mülakatları kaldıracağını söylemesine rağmen bunun için henüz somut bir adım atılmış değil. Atama bekleyen öğretmenler, dün Ankara Ulus Meydanı’nda “Cumhuriyet’in 100. yılında mülakatsız 68.000 atama” talebiyle eylem yaptı. Öğretmenler, alanında yetkin olmayan on binlerce ücretli öğretmenin çalıştırılması yerine, 2023 KPSS puanı ve sıralamasıyla mülakatsız 68.000 öğretmenin atanmasını talep etti.

• Eylemde, “Yusuf Tekin istifa”, “Liyakati unutma, mülakatsız atama”, “Mülakat kalksın, öğretmenler atansın” sloganları atıldı.

Atama bekleyen fizik öğretmeni Canan Çakır, verilen sözlerin tutulmadığına değindiği açıklamasında şöyle dedi:

“Bugün Ankara, aylarca yaşamış olduğumuz mağduriyetin, sıkıntıların, bir umutla bekleyiş içerisine girişlerin ve verilmiş olan sözlerin tutulmamasının sesini ve gücünü bu meydanlarda görecek.”

Eyleme katılan CHP Millî Eğitim Bakanlığından sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Suat Özçağdaş ise Erdoğan’ın seçim öncesi vaadini hatırlatarak şu ifadelere yer verdi:

“Bakan Tekin, mülakat gibi mülakat yaparak alacağını söylüyor. ‘Mülakat gibi mülakat yapacağız’ demek, önceden yaptığınız mülakatların kendi parti teşkilatlarınıza açık mülakatlar olduğunu kabul etmektir. Öğretmenlerimiz mülakat istemiyor.”

Millî Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, Pazar günü katıldığı bir televizyon programında, öğretmen seçiminde en iyi ve en donanımlı adayların belirlenmesinde mülakatın doğru bir yöntem olduğunu söyledi.

• Bir adım geriden: Cumhurbaşkanı Erdoğan, 11 Nisan 2023’te katıldığı AK Parti Seçim Beyannamesi ve Milletvekili Aday Tanıtım Toplantısı’nda mülakatlar hakkında “Kamuya işe alımları, görevin getirdiği zorunluluklar dışında mülakatı kaldırarak gençlerimizin sınavlardaki başarı sıralamasına göre yapacağız” ifadelerini kullanmıştı.
• Bilgi notu: Ülke genelinde 1 milyona yakın atama bekleyen öğretmen ve 112.000’i aşkın açık bulunuyor. En çok açık 26 bin ile özel eğitim öğretmenliğinde bulunurken bunu 14 bin ile sınıf öğretmenliği, 7 bin ile İngilizce öğretmenliği ve 5 bin 600 ile rehberlik takip ediyor. MEB verilerine göre, 2023 yılında sözleşmeli öğretmen atamalarına başvuran 163 bin öğretmenden yalnızca %27’sinin ataması yapıldı.

DÜNYA

• İskoçya Başbakanı Hamza Yusuf, liderliği ve hükümeti hakkında bu hafta yapılacak olan iki güven oylaması öncesi istifasını duyurdu. Yusuf, İskoç Ulusal Partisi (SNP) liderliğinden de istifa edeceğini ancak halefi bulunana kadar görevine devam edeceğini belirtti.

• Bir adım geriden: Hamza Yusuf önceki açıklamasında, güven oylamasını kazanacağını düşündüğünü belirterek istifa etmeyi düşünmediğini dile getirmişti.

• ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile yaptığı ayrı telefon görüşmelerinde, iki ülke arasındaki barış sürecini ele aldı.

• Dahası: ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre Blinken, Almatı Bildirgesi’nin Azerbaycan ve Ermenistan arasında sınırların belirlenmesi için kullanılmasına yönelik anlaşmayı memnuniyetle karşıladı.
• Bilgi notu: Azerbaycan ve Ermenistan, sınır belirleme sürecinin 1991’de imzalanan Almatı Bildirgesi temelinde hayata geçirileceğine dair 19 Nisan’da anlaşmaya varmıştı.

• ABD’deki Filistin yanlısı üniversite protestolarında hafta sonu 300’e yakın kişi gözaltına aldındı. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Stratejik İletişim Direktörü John Kirby, Beyaz Saray’ın protestolara yönelik tutumu konusundaki kararı, yerel yetkililere bıraktığını belirterek gösterilerin barışçıl kalması gerektiğini vurguladı.

• Dahası: Columbia Üniversitesi, çadır kamplarını toplamayan öğrencilere uzaklaştırma cezası uygulamaya başladı.

•   Beyaz Saray Sözcüsü Karine Jean-Pierre, Uluslararası Adalet Divanı’nın (ICJ) İsrailli yetkililer hakkında hüküm verme yetkisine sahip olmadığını savundu.

• Bir adım geriden: İsrail medyası, önceki hafta Ulusal Güvenlik Konseyi’nin “ICJ’nin İsrail lideri Binyamin Netanyahu, Savunma Bakanı Yoav Gallant ve Genelkurmay Başkanı Herzi Halevi hakkında uluslararası tutuklama kararı çıkarılması olasılığını” değerlendirdiğini yazmıştı.

• İsrail Savaş Kabinesi üyesi Benny Gantz, İsrail Maliye Bakanı Bezalel Smotrich’in “işgal planından vazgeçmesi durumunda hükümetin varlık hakkı kalmayacağı” yönündeki açıklamalarına cevap verdi. Gantz, Hamas’la esir takası anlaşmasının imzalanmaması durumunda Binyamin Netanyahu hükümetinin düşebileceği uyarısında bulundu.

• Bir adım geriden: Smotrich, dünkü açıklamasında Hamas ile esir takası anlaşmasına varılmasına karşı çıktığını dile getirmiş ve bunu “Nazilere karşı aşağılayıcı bir teslimiyet” olarak nitelendirmişti.

• Hamas heyeti, Katar ve Mısır’ın arabuluculuğunda yürütülen görüşmeler için Kahire’ye gitti. Üst düzey bir Hamas yetkilisi, görüşmede İsrail’in Cumartesi günü sunduğu ateşkes teklifinin ele alınacağını belirtti.

• Ayrıntılar: Reuters‘ın haberine göre İsrail, Hamas’ın elindeki rehinelerin serbest bırakılması yönünde bir uzlaşma sağlanması hâlinde, Gazze Şeridi’nin güneyindeki Refah’a planlanan askerî harekatı ertelemeyi öneriyor, ancak kalıcı bir ateşkesi reddediyor.

• Hamas’ın askerî kanadı İzzeddin El Kassam Tugayları’nın Lübnan’ın güneyinden İsrail’e ait askerî üsse onlarca katyuşa roketi fırlattığı belirtildi. Kassam Tugayları’nın açıklamasında, askerî üssün İsrail’in Filistin’e saldırılarına karşılık hedef alındığı açıklandı.

• Öte yandan: İsrail ordusu, Lübnan’dan gelen 20 roketin birçoğunun etkisiz hâle getirildiğini, bir kısmının da açık alanlara düştüğünü aktardı.

• Türkiye, NATO Genel Sekreterliği için aday olan Hollanda Başbakanı Mark Rutte’yi desteklediğini ittifak üyelerine bildirdi.

• Bununla birlikte: Hollanda basını, Türkiye’nin desteğini Rutte’nin NATO Genel Sekreteri olması yolunda oldukça önemli bir adım olarak değerlendirdi.
• Bilgi notu: Türkiye ile birlikte NATO’nun 32 üyesinden 29’u, Rutte’nin genel sekreterliğine onay vermiş oldu, ancak Rutte’nin Macaristan, Slovakya ve Romanya’yı da ikna etmesi gerekiyor. Romanya, Cumhurbaşkanı Klaus Iohannis’i aday göstermişti. Macaristan Başbakanı Viktor Orbán ise Rutte’nin adaylığına karşı çıkıyor.

İspanya’da Sánchez görevi bırakmıyor

İspanya’da eşi Begoña Gómez hakkındaki yolsuzluk suçlamalarının ardından istifa edip etmeyeceği merak konusu olan Başbakan Pedro Sánchez, “daha da güçlü bir şekilde” görevine devam edeceğini duyurarak günlerdir devam eden tartışmalara son noktayı koydu.

Bir adım geriden: Manos Limpias (Temiz Eller) isimli grubun Gómez’i kocasının siyasi konumunu kötüye kullanmakla suçlamasının ardından mahkemenin ön soruşturma kararı alması üzerine Sánchez, görevde kalıp kalmayacağını değerlendirmek için önceki Çarşamba kamu görevlerinden çekildiğini açıklamıştı.

• Mahkemeye başvuran savcılar ise Begoña Gómez hakkındaki şikayetle ilgili herhangi bir kanıt olmadığını söyleyerek soruşturmanın düşürülmesi çağrısında bulunmuş; Temiz Eller grubu da iddiaların somut olmadığını kabul etmişti.

İkna mitingi: Cumartesi günü ülkenin dört bir yanından gelerek Sosyalist Parti’nin Madrid’deki genel merkezi önünde toplanan binlerce kişi Sánchez’e görevinin başında kalması için çağrıda bulunmuş; mitingde konuşan Başbakan Yardımcısı ve Hazine Bakanı Maria Jesus Montero da “Başbakan Pedro, görevde kal. Biz seninleyiz. Ülkeyi beraber ileriye götürebiliriz” sözleriyle Sánchez’i ikna etmeye çalışmıştı.

İddialar: Sánchez’in eşi Begoña Gómez’in “eşinin nüfuzunu kullanarak bazı iş anlaşmalarını etkilediği ve yolsuzluk yaptığına” yönelik iddialar arasında turizm grubu Globalia ile 2020’de yönettiği “IE Afrika Merkezi” adlı vakıf arasında yapılan sponsorluk anlaşması öne çıkıyordu.

• Globalia grubu 2020’deki pandemi döneminde sahibi olduğu havayolu Air Europa’nın kurtarılması için devletten 475 milyon avro destek almıştı. El Confidencial internet sitesi de soruşturmada Gomez’in kamu parası ve ihalesi alan şirketlerle bağlantılarına odaklanılacağını yazmıştı.

Temiz Eller: Begoña Gómez hakkındaki şikayetler, yolsuzlukla mücadele kampanyaları yürüten ancak çoğunlukla sağcı ideolojilerle bağlantılı yasal süreçleri takip eden Temiz Eller grubu tarafından yapılmıştı.

• Aşırı sağla iltisaklı Miguel Bernard’ın genel sekreteri olduğu Temiz Eller, bu suçlamaları sadece Halk Partisi (PP) ve Vox partisine yakın internet haber sitelerindeki iddialara göre, doğruluğundan emin olmadan ortaya attığını itiraf etti.
• Diktatör Franco’nun “Halk İttifakı” partisinin devamı niteliğindeki Halk Partisi ve aşırı sağcı Vox, Sánchez’i düzenli olarak bir diktatör ve İspanya’ya ihanet eden bir kişi olmakla suçlayan açıklamalar yapıyor.

Pedro Sánchez kimdir? 2018’den beri başbakanlık görevini sürdüren 52 yaşındaki Sánchez, Kasım ayındaki seçimlerin ardından yeni bir sol koalisyon hükümeti kurarak dört yıllık bir döneme daha başlamıştı. Sánchez böylece Avrupa’nın en uzun süre görev yapan sosyal demokrat liderlerinden biri oldu.

Portekiz örneği: İspanya’nın komşusu Portekiz’de iktidardaki Sosyalist Parti’nin lideri Antonio Costa da adının yolsuzluk iddialarına karışması üzerine istifa etmişti. Mart ayında erken seçimlere giden ülkede aşırı sağın oyu ikiye katlanmış, seçimleri az farkla kazanan merkez sağ Demokratik İttifak partisinin kurduğu azınlık hükümeti Nisan ayında göreve başlamıştı.

• Costa’nın istifa etmesine neden olan yolsuzluk soruşturmasında, soruşturmayı yürüten savcıların dinleme kayıtlarını deşifre ederken Başbakan Antonio Costa ile Ekonomi Bakanı Antonio Costa Silva’yı birbirine karıştırdığı ortaya çıkmış; olay sanıklardan birinin avukatının karışıklığı fark etmesi üzerine anlaşılmıştı.

Bir adım sonrası: Savcılığın soruşturma kararına karşı çıkması İspanya Başbakanı’nın lehine, ancak İspanya’nın adalet sisteminin ne kadar yavaş çalışabildiği düşünüldüğünde, Gomez hakkındaki iddiaların rafa kalkması zaman alabilir.

EKONOMİ & FİNANS 

• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ekonomik güven endeksinin Nisan ayında bir önceki aya kıyasla 1,0 puan gerileyerek 99,0 seviyesine indiğini duyurdu. Endeksteki gerileme, çoğunlukla alt endeksler arasından hizmet sektörü güven endeksindeki %2,8’lik azalıştan kaynaklandı.

• Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, İslam Kalkınma Bankası (İKB) grubunun, 2024-2026 ülke stratejisi kapsamında Türkiye’ye toplam 6,3 milyar dolarlık finansman sağlayacağını duyurdu. Şimşek konuyla ilgili şöyle dedi:

“1975’ten bu yana ülkemize 12,9 milyar dolar finansman sağlayan İslam Kalkınma Bankası Grubu, 2024-26 döneminde kalkınma önceliklerimizi desteklemek için 6,3 milyar dolar finansman imkanı sunacak.”

• ABD merkezli CitiGroup stratejistleri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) önümüzdeki dönemde yurt içi yatırımcıları dövizden uzaklaştırmak adına sıkı parasal koşulları sürdürmeye hazır olduğunu ifade ederek, 6 aylık forward işlemleri aracılığıyla Türk lirası için dolara karşı uzun pozisyon alma tavsiyesinde bulundu.

• Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği (TÜSEDAD) Yönetim Kurulu bir açıklama yayımlayarak kırmızı et fiyatlarındaki yükselişin düşük çiğ süt fiyatları nedeniyle gerçekleştiğini ifade etti. Ulusal Süt Konseyi tarafından belirlenen çiğ süt fiyatlarının süt hayvanlarının kesime gitmesine neden olduğunu ifade eden TÜSEDAD şu açıklamada bulundu:

“Böyle bir ortamda çiğ süt fiyatına %8,51’lik bir artış yapılmış olması USK’nın ülke hayvancılığına vurduğu bir darbedir. Yıllardır yaptığımız tüm uyarılara, bilimsel ve çiftlik gerçeklerine göre açıkladığımız çiğ süt maliyetine rağmen hem USK hem de çiğ sütü işleyen sanayicilerimiz, dişi hayvan kesimlerinden kaynaklı kırmızı et fiyatlarındaki yükselişi göz ardı etmektedir.”

İŞ DÜNYASI & TEKNOLOJİ

•   Getir, elde ettiği gelirin %7’sini karşılayan Birleşik Krallık, Almanya, Hollanda ve ABD pazarlarından çekilip Türkiye’ye odaklanacağını açıkladı. Şirketin geçen sene satın aldığı FreshDirect ise ABD’de hizmet vermeye devam edecek.

• Dahası: Getir, mevcut yatırımcıları Mubadala Investment ve G Squared liderliğinde düzenlenen yatırım turunda Türkiye’deki çalışmalarında kullanmak için yatırım aldı. Fakat şirket, yatırımın ne kadar olduğunu açıklamadı.

•   Elon Musk’ın elektrikli araç şirketi Tesla, Çin merkezli haritalama ve navigasyon teknolojisi tedarikçisi Baidu ile ortaklık kurdu.

• Neden önemli? Çin’de düşen satışlarını artırmak için sürücüsüz araba teknolojisini sunmak isteyen şirketin Çin hükümeti tarafından onaylanmış 20 haritalama ve navigasyon sistemi tedarikçisinden biriyle anlaşması gerekiyordu.

•   Microsoft destekli OpenAI, yapay zeka modellerinin eğitiminde Financial Times‘ın arşivini kullanmak için anlaşma imzaladı. Anlaşmanın finansal boyutu ise açıklanmadı.

• Hatırlatma dozu: Son 1 yıl içerisinde OpenAI, ABD merkezli Associated Press, Almanya merkezli Axel Springer, Fransa merkezli Le Monde ve İspanya merkezli Prisa Media ile benzer anlaşmalar imzalamıştı.

Kaynak: