Türkiye ve Dünya gündemi (27.06.2024)

27 Haziran Perşembe sabahından herkese günaydın.

Türkiye’nin gündeminde bir kez daha asgari ücret tartışmaları var. Temmuz ayı yaklaşırken çalışanlar, yüksek enflasyon sebebiyle eriyen asgari ücrete ara zam yapılmasını talep ediyor. Ekonomistler, ücret artışlarıyla enflasyon arasında birebir geçişkenlik olmadığını, bu şartlarda ara zammın doğru olacağını söylüyor. Hükümet ve iş dünyası ise ara zam yapılmayacağı konusunda ısrarcı.

Dünyada ise Bolivya’da birkaç saat süren darbe girişiminin ardından geri çekilen General Juan Jose Zuniga yönetimindeki silahlı birlikler ve Latin Amerika ülkesini nelerin beklediği konuşuluyor.

Bugün ayrıca bültende, EURO 2024’te son 16’ya kalan Türkiye’nin başarısını, NATO’nun yeni genel sekreteri olan Hollanda Başbakanı Mart Rutte’nin portresini, DEDAŞ’ın Diyarbakır ve Mardin’deki yangınlarla ilgili açıklamasını, Ankara Gar Katliamı davasının son duruşmasını, Çin’in “Ay’ın karanlık yüzü”ndeki çalışmalarını ve büyücülerden medet uman hâkimin hikayesini de bulabilirsiniz.

Küresel piyasalarda son durum ve günlük değişimler. Değerler piyasa kapanışının ardından Investing üzerinden sağlanmıştır.

•   BIST 100 endeksi günü 82,1 milyar TL hacim ve %1,81 kayıpla 10.486 puan seviyesinden tamamladı. Gün içinde düşük hacimle birlikte kademe kademe gelen satışlarla kayıplarını derinleştiren endeks, böylece düşüş serisini de üçüncü gününe taşımış oldu.

•   Merkez Bankası’nın toplam rezervleri, 14 Haziran haftasında bir önceki haftaya göre 149 milyon dolar artarak 146,3 milyar dolarla tüm zamanların en yüksek seviyesine çıktı. Bankanın altın rezervleri ise, 7 Haziran haftasına göre 1,9 milyar dolar azaldı.

•   100 milyar dolarlık hacmiyle Norveç’in en büyük emeklilik fonu olan KLP, İsrail ile bağlantıları nedeniyle Caterpillar’ın Batı Şeria ve Gazze’deki insan hakları ihlallerine katkıda bulunabileceği endişesiyle şirketin hisselerinden çıktı. Fon yöneticisi Kiran Aziz, Caterpillar ekipmanlarının İsrail ordusu tarafından kullanıldığını vurguladı.

•   Yabancı yatırımcıların hisse senetlerinden çıkışı Haziran’ın ilk iki haftasında yaklaşık 1 milyar dolara ulaştı. Yurt dışı yerleşikler Haziran’ın ilk haftasında 542,7 milyon dolarlık satış yaparken 14 Haziran ile biten haftada da 439,2 milyon dolarlık daha satış gerçekleştirdi. Yabancılar hisse senedi piyasasında 5 haftadır kesintisiz satış yapıyor.

• Öte yandan: Yabancıların tahvil piyasasındaki kesintisiz alımları ise 14 Haziran haftasıyla birlikte 12’nci haftasına girerek 8,8 milyar dolara ulaştı.

İŞ DÜNYASI & TEKNOLOJİ

•   Çin’in “Ay’ın karanlık yüzü” olarak da bilinen bölgeye gönderdiği Ay keşif aracı Chang’e-6, topladığı kaya ve toprak örneklerini Dünya’ya getirdi. Moğolistan’a iniş yapan aracın getirdiği örnekler, Ay’ın oluşumu ve evrimi hakkında bilgi edinmek üzere araştırmacılar tarafından analiz edilecek.

•   OpenAI, Apple’ın Mac cihazları için geliştirdiği masaüstü ChatGPT uygulamasını kullanıma sunduğunu duyurdu. Uygulama, güncel olarak macOS Sonoma ve daha yeni nesil bir işletim sistemini kullanan tüm Mac cihazlara indirilebiliyor.

• Neden önemli? ChatGPT’nin Mac uygulaması, kullanıcıların yapay zeka destekli hizmete klavye kısayollarını kullanarak anında erişebilmesine olanak tanıyor. Kullanıcılar, uygulama üzerinden ayrıca GPT-3.5, GPT-4 ve GPT-4o gibi dil modellerinin yanı sıra OpenAI’ın metin girdilerinden görsel oluşturma aracı DALL-E’ye de erişebiliyor.

•   NASA, teknik problemler nedeniyle Dünya’ya dönüşü sürekli ertelenen Boeing Starliner uzay mekiği için en son 26 Haziran olarak verdiği dönüş tarihini bu sefer tam bir tarih vermeden Temmuz başına erteledi. NASA böylece dönüş tarihini üçüncü kez ertelemiş oldu.

• Açıklamalar: Astronotların “uzayda mahsur kalmadığını” savunan NASA, mekikte meydana gelen helyum sızıntı problemlerinin kaynağının tespit etmek için zaman gerektiğini belirterek, kalan helyumun acil bir durumda astronotların Dünya’ya dönüşü için yeterli olduğunu vurguladı.
• Editörün önerisi | Boeing CEO’su: “Şirketimin güvenlik sicilinden gurur duyuyorum” 

•   7 Temmuz’da yürürlüğe gireceği açıklanan ve bazı güvenlik donanımlarına sahip olmayan sıfır otomobillerin satışının yapılmasını engelleyen yönetmelik, Resmî Gazete‘de yayımlanan kararla 31 Ağustos’a ertelendi.

• Öte yandan: Ahmet Çelik, Pareto Mobilite bülteninde ertelemenin yalnızca Türkiye’de üretilen ve Sanayi Bakanlığı tarafından verilen “Ulusal Tip Onayı”na sahip modelleri kapsadığını, Türkiye’de satılan veya üretilen AB tip onaylı araçların ertelemeye dahil olmadığını belirtti.

DÜNYA

•   Bolivya’da hükümet binalarının bulunduğu La Paz’daki Murillo Meydanı’nı ele geçiren General Juan Jose Zuniga yönetimindeki silahlı birlikler, birkaç saatlik “darbe girişimi”nin ardından geri çekildi.

• Neler oldu? Devlet Başkanı Luis Arce, askerlerin başkanlık sarayını çevirdiği sırada yaptığı konuşmada “Darbe girişimlerinin Bolivya’da bir kez daha can almasına izin veremeyiz” sözlerini kullandı. Ardından bir sonraki seçimlerde aday olması beklenen eski başkan Evo Morales’ten Arce’ye destek geldi ve askerler, Zuniga’nın yerine atanan General Jose Wilson Sanchez’in emriyle geri çekildi. Zuniga ise gözaltına alındı.
• Bir adım geriden: Morales, 2019 seçimlerine hile karıştırıldığı iddiaları üzerine genelkurmay başkanının kendisini istifaya çağırması üzerine başkanlıktan ayrılmış; Arce bu dönemin ardından başkan seçilmişti.

•   Hollanda Başbakanı Mark Rutte, NATO’nun yeni genel sekreteri oldu. Rutte, görevi Jens Stoltenberg’den devraldı. Rutte’nin atanması, görev için tek rakibi olan Romanya Cumhurbaşkanı Klaus Iohannis’in geçen hafta yarışı bıraktığını açıklamasının ardından kesinleşmişti.

• Editörün önerisi | Stoltenberg koltuğu devretti: NATO’da Mark Rutte dönemi

•   İsrail basını, 42 yedek askerin “Gazze Şeridi’nde görev yapmayı” reddettiklerini yazdı. Böylece, Gazze işgalinin başlamasından bu yana ilk kez bir grup ordu mensubu askerlik görevini yerine getirmeyi reddetmiş oldu.

• Perde arkası: Askerlerin imzaladığı mektupta Gazze operasyonunun İsrailli esirleri geri getirmeyeceği, Lübnan sınırında Hamas ile savaşmaya çağrılmaları durumundaysa buraya gidecekleri vurgulandı.

•   ABD Başkanı Joe Biden’ın oğlu Hunter Biden’ın avukatlık yetkisi, yasa dışı silah edinme davasında suçlu bulunmasından ötürü elinden alındı.

• Editörün önerisi | Spektrum: Hunter Biden silah başvuru formunda uyuşturucu bağımlılığı hakkında yalan söyledi

•   ABD, İran ordusuna milyarlarca dolar aktarmakla suçladığı 50’ye yakın kurum ve kişiye yaptırım kararı aldı. ABD Maliye Bakanlığı, İran Ordusu ve Devrim Muhafızları tarafından kullanılan bir “gölge bankacılık ağı” oluşturulduğunu belirtti.

• Öte yandan: Listede İran ve Türkiye’de çeşitli döviz bozdurma işlerini yöneten İranlı-Türk bir sarraf olduğu kaydedildi.

TÜRKİYE

•   TBMM, tatile girmesi gereken 1 Temmuz’da kapanmayacak. AK Parti’nin kabul edilen önerisine göre, Meclis’in tatile girmesi için vergi paketinin de aralarında olduğu gündemdeki kanun teklifleriyle ilgili görüşmelerin tamamlanması beklenecek.

• Bununla birlikte: TBMM Genel Kurulu’nda CHP, Saadet Partisi ve İYİ Parti’nin “orman yangınları”, DEM Parti’nin ise “Çınar ve Mazıdağı’ndaki yangın felaketi” hakkındaki grup önerileri kabul edilmedi.

•   Diyarbakır ve Mardin’de 15 kişinin hayatını kaybettiği arazi yangınıyla ilgili soruşturma devam ederken DEDAŞ, yangının elektrik iletim hatlarından çıktığı iddiasını yalanlamak üzere delillerini sundu.

• Ayrıntılar: Şirket, geniş alana yayılan yangının anız yakımından kaynaklandığına ilişkin uydu görüntülerini ve yangının başladığı iddia edilen mezarlık bölgesinde elektrik hattının olmadığına dair fotoğrafları paylaştı.

•   İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, CHP’nin eski Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ile yapacağı görüşmeye ilişkin “Bence gerçekten merak edilmesi gereken bizim buluşacağımız yemek değil de vatandaşlarımızın yemekte ne yiyemediği” ifadelerini kullandı.

• Perspektif: Yeniden genel başkan olmak üzere çalışma yürüttüğü iddia edilen Kılıçdaroğlu, Salı akşamı da ABB Başkanı Mansur Yavaş ile yemekli bir toplantıda biraraya gelmişti. CHP Genel Başkanı Özgür Özel ise buluşmayla ilgili olarak “Yemeğin haber değeri taşıması bizim de normalleşmeye ihtiyacımız olduğunu gösteriyor” yorumunda bulunmuştu.

•  Saadet Partisi’nde 30 Haziran’da düzenlenmesi planlanan 3. Olağanüstü Kongre’nin iptal edildiği duyuruldu. Kulislere göre iptalin nedeni ortak aday üzerinde uzlaşılamaması. Olağan kongre tarihinin daha sonra açıklanacağı belirtildi.

• Bir adım geriden: Genel Başkan Temel Karamollaoğlu, sağlık sorunları gerekçesiyle yeniden aday olmama kararı almıştı.

•   Şanlıurfa’da yürütülen insan kaçakçılığı soruşturmasında, Suriye’de görev yapan Tuğgeneral B.Ç.’nin makam aracıyla insan kaçakçılığı yapıldığı ortaya çıktı. Olayın ardından Tuğgeneral B.Ç.’nin emir astsubayı ve uzman çavuş koruması tutuklandı.

• Bununla birlikte: Millî Savunma Bakanlığı, olayla ilgili olarak idari soruşturma başlattı ve tugay komutanının makam aracını kullanarak emir astsubayı ve koruma personelinin suç işlediğini doğruladı. Tuğgeneral B.Ç. emekliliğe sevk edildi.
• Bir adım geriden: Cumhuriyet yazarı Barış Terkoğlu, 20 Mayıs’taki köşesinde, Suriye’deki operasyon bölgesinde görevli bir tuğgeneralin makam aracıyla Suriye’den Türkiye’ye insan kaçakçılığı yapıldığını yazmıştı.

•   10 Ekim 2015’te Ankara Tren Garı’nda IŞİD saldırısı sonucu 103 kişinin hayatını kaybettiği katliamla ilgili görülen davada karar çıkmadı. Karar duruşması 1 Temmuz’a ertelendi.

• Ayrıntılar: Duruşma sırasında avukatlar cübbelerini çıkartarak savunma yapmayacaklarını söyledi. Duruşmaya katılanlar katliamda sorumlu tüm kamu görevlilerinin de yargılanması talebini yineledi.
• Editörün önerisi: Melisa Gülbaş, davanın bugüne kadarki seyrini Aposto için yazdı.

Asgari ücrete ara zam yok: Alım gücü enflasyona dayanabilecek mi?

Emircan Yaman

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, asgari ücrete Temmuz’da ara zam yapılıp yapılmayacağına ilişkin soruya, “Defalarca ifade ettiğim gibi herhangi bir artış olmayacak. Yine önümüzdeki Aralık ayında bu konuda biraraya geleceğiz” cevabını verdi.

• AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Hamza Dağ da aynı konuda, “Temmuz ayında asgari ücretle ilgili bir süreç olacak mı derseniz, şu anda olmayacağını ifade edebilirim” demişti.
• Bakan Işıkhan ayrıca “Emekliye enflasyon farkının haricinde bir refah payı gündeme gelebilir mi?” sorusunu ise, “Şu an gündemimizde yok. Zaten toplu sözleşme kapsamında artışlar olacak. Ayrıca enflasyonla ilgili farklar söz konusu olduğunda onları veririz. Onun dışında refah payı ile ilgili bir çalışmamız yok” şeklinde yanıtladı.

Asgari ücret, 2024 yılı için 17.002 lira olarak belirlendiği 27 Aralık’ta 579 dolar ile döviz bazında zirveyi görmüştü. TÜİK tarafından %64,77 olarak açıklanan yıllık manşet enflasyonun üzerindeki artış oranı TÜRK-İŞ tarafından 14 bin 431 TL olarak belirlenen dört kişilik bir ailenin açlık sınırının da üzerinde kalıyordu. Ancak bu durum birkaç ay içinde hızlıca değişime uğradı.

İş dünyası tek zam istiyor

Ekonomi yönetimi asgari ücrete ara zam yapılmasının hem talep, hem de maliyet yönünden enflasyon artışını tetikleyeceğini savunurken; iş dünyası ise artan maliyet baskısından yakınıyor.

Perspektif: TCMB tarafından yapılan bir hesaplamaya göre asgari ücrette yapılan her 1 (bir) puanlık artış, yıllık manşet enflasyonu 0,07 seviyesinde etkiliyor. Konuyla ilgili Enflasyon Raporu’nda yer verilen hesaplamaya göre de 2023 yıl sonu asgari ücret güncellemesinin yıllık enflasyondaki artışa 3,5 puana yakın katkıda bulunabileceği hesaplanıyor. Bu perspektiften bakacak olursak, manşet enflasyonun aylık olarak en hızlı artış gösterdiği ayların asgari ücret güncellemesinin yapıldığı aylar olması bizler için de şaşırtıcı olmaz.

• TÜİK tarafından açıklanan verilere göre 2024 yılının birinci çeyreğinde işgücü ödemelerinin GSYH’den aldığı pay %42,9’a çıkarak son yılların zirvesini kaydetmişti.

İş dünyası ise kendilerini ara zam olmayacak şekilde ayarladıklarını ve maliyet baskılarının halihazırda kendilerini zorlamakta olduğunu söylüyor. Konuyla ilgili Bloomberg’e konuşan Makine İmalat Sanayi Dernekleri Federasyonu Başkanı Adnan Dalgakıran, “İş dünyasının gündeminde ara zam yok. İş dünyası kendi maliyetleriyle boğuşuyor, oldukça sıkıntılı bir durum var. Türkiye, sanayinin boğuştuğu şeyleri dikkate almazsa hepimiz daha zor günler yaşayacağız. Sene başında bütün planlar ücretlere tek zam yapılacak şeklinde planlandı” ifadelerini kullandı.

Aynı kaynağa konuşan TOBB Hazır Giyim ve Konfeksiyon Sektör Meclis Başkanı Şeref Fayat ise artan maliyetlerin emek yoğun sektörleri zora soktuğuna işaret ederek, “Ekonomi yönetimi tek ücret artışı yapılacağını söylediği için ona göre bütçemizi yaptık. Özellikle hazır giyim sektöründe rekabetçi olmayan kur sebebiyle girdi maliyetlerimiz çok arttı. Zaten sektörün önemli miktarda istihdam kaybettiği bir dönemde çok daha büyük sıkıntıya sokar” dedi.

Konuyla ilgili daha önce Ekonomim’e konuşan Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği Başkanı Ramazan Kaya da, tekstil sektöründe kapasite kaybının %50’lere yaklaştığını söyleyerek, “Şirketler işçi çıkarmada sona geldi. Artık çıkaracak işçi kalmadı. Bundan sonraki dönemde şirket kapanmalarını, iflasları, konkordatoları göreceğiz” yorumunda bulunmuştu.

Dört ayda açlık sınırının altında kaldı

Çalışanlar ve ekonomistler ise artan enflasyonla birlikte mevcut asgari ücretin alım gücünün olağanüstü ölçüde aşındığını ve asgari ücrete bir ara zam yapılmasının şart olduğunu söylüyor.

TCMB tarafından düzenlenen Piyasa Katılımcıları Anketi’nin sonuçlarına göre piyasa, Haziran ayı enflasyonunun %2,52 seviyesinde gerçekleşmesini bekliyor. Şayet beklentiler dahilinde gelirse altı aylık manşet enflasyon da %25,81 seviyesinde kaydedilecek. Bu oran pek çok gelişmiş ülkenin 5 yıllık enflasyonundan daha fazla.

Yine TÜRK-İŞ tarafından gerçekleştirilen açlık ve yoksulluk araştırması sonuçlarına göre dört kişilik bir ailenin açlık sınırı olarak tespit edilen rakam, 17 bin liralık asgari ücret seviyesini Nisan ayında aştı. Mayıs ayında ise sınır 19 bin liraya dayandı.

• Konuyla ilgili açıklama yapan TÜRK-İŞ Başkanı Ergün Atalay, ara zammın bir zorunluluk haline geldiğine işaret ederek, “Asgari ücretlinin de emeklilerin de çalışanların da dayanma gücü yok. Bu ücretlerle yıl başına kadar dayanma gücü kalmadı. İyileştirme yapılması gerekiyor. Son 25 yılın en kötü dönemi yaşanıyor. İnsanların alım gücü düştü, buna bir çare üretilmeli” yorumunu yaptı.

Konuyla ilgili görüşlerini açıklayan Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Selva Demiralp ise düşük gelir gruplarının enflasyondan çok daha kötü etkilendiğini söyleyerek, “Her ne kadar mevcut manşet enflasyon oranı 75,5 olsa da–ki 75,5 de çok yüksek bir rakam–vatandaşın hissetmiş olduğu enflasyonun üç haneli olduğunu görüyoruz. Bu kadar yüksek bir enflasyon ortamında asgari ücrete bir düzenleme yapılmamasını doğru bulmuyorum” açıklamasını yapmıştı.

• Demiralp ayrıca ücret artışlarının enflasyonu birebir şekilde etkilemediğini de söyleyerek, “Ücret artışlarından enflasyona bir geçişkenlik var mı? Evet, var. Ama bu bire bir değil. Çünkü bir kere maliyetlerin tamamı ücretlerden gelmiyor. Özellikle sermaye yoğun olan sektörlerde ya da imalat sanayiinde, yani emek yoğun olmayan sektörlerde ücretlerin artışının bire bir enflasyonu etkilemesini beklemiyoruz” demişti.

ALTERNATİF GÜNDEM

•   İhraç edilen Hâkim Gül Altınok’un hakkında yürütülen soruşturmayla ilgili HSK 2. Daire Başkanı Mehmet Akif Ekinci’nin fotoğrafını bir “büyücüye” göndererek “yardım” istediği ortaya çıktı. Gül Altınok, daha önce de kendisini HSK’ya şikayet eden Avukat Kerim Kazan’ın fotoğrafını gönderdiği büyücüden yardım istemişti.

• Bir adım geriden: Altınok, 2019’da Edirne’de görev yaptığı sırada karıştığı olaylar nedeniyle kendisi ve iş birliği yaptığı kişiler hakkında Hâkimler ve Savcılar Kurulu’na yapılan şikayetler sonucu meslekten ihraç edilmişti.

•   İstanbul Kemerburgaz’da Oğuz Murat Aci’nin ölümüne neden olduğu trafik kazası sonrası yurt dışına kaçan T.C. ve annesi Eylem Tok’un Boston Bölge Mahkemesi’nde devam eden davasında avukatları dosyaya gizlilik kararı getirerek sanığın kefaletle serbest bırakılması için başvuruda bulundu.

• Bununla birlikte: Başvuruya itiraz eden savcılık, 2 milyon dolarlık teminatın sanığın kaçma riskini azaltmayacağını, ayrıca yetkililerden edindikleri bilgilere göre elektronik olarak izlenme olanağının da bulunmadığını savundu.

•   Topkapı Sarayı, 29 Haziran’dan itibaren haftada bir gün gece ziyaretine açılacak. 21.00-23.00 saatleri arasında ziyaret edilebilecek olan sarayı gece gezmenin maliyeti ise Türk vatandaşlarına 1.000 lira,  yabancı turistlere 5 bin lira olacak.

• Geniş açı: Saray kompleksinin, cumartesi geceleri 250 kişilik gruplar hâlinde toplamda yaklaşık bin kişiyi ağırlaması planlanıyor.

SPOR

•  EURO 2024’te Türkiye, Çekya’yı 2-1 yenerek F grubunu 2. sırada tamamladı ve son 16 turunda Avusturya’nın rakibi oldu. Gruptaki diğer maçta Gürcistan, lider Portekiz’i 2-0 mağlup etti ve grubu 3. tamamladı.

• Bir adım sonrası: Türkiye-Avusturya maçı 2 Temmuz Salı günü Leipzig’de oynanacak.
• Öte yandan: Romanya, Slovakya ile 1-1 berabere kaldı ve E grubunu lider tamamladı. Ukrayna ile 0-0 berabere kalan Belçika ise 2. olarak gruptan çıktı.
• Editörün önerisi: Spor yayınımız Punto için Türkiye-Çekya maçını Mithat Fabian Sözmen yazdı.

•   Millî yüzücü Kuzey Tunçelli, Sırbistan’da yapılan Su Sporları Avrupa Şampiyonası’nda 1500 metre serbestte altın madalya kazanarak Avrupa şampiyonu oldu.

•   Fransa’nın ev sahipliğinde düzenlenecek olan 2024 Paris Olimpiyatları’nda A Millî Kadın Voleybol Takımı’nın maç takvimi belli oldu.

• Ayrıntılar: Grup aşamasında 3 maça çıkacak olan “Filenin Sultanları”, ilk maçını Hollanda ile 29 Temmuz saat 10.00’da yapacak. Millî takım, 1 Ağustos’ta Dominik Cumhuriyeti, 4 Ağustos’ta İtalya ile karşılaşacak.

AYRILMADAN ÖNCE

 Ne inceliyoruz? İstanbul Sanayi Odası (İSO) 1981 yılından bu yana sürdürdüğü İSO 500 araştırmasında Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarını açıkladı. Ekonomi ve finans yayınımız Exante‘de Emircan Yaman’dan okuyabilirsiniz.

 Ne konuşuyoruz? Küresel arenada fintech yatırımları düşüşteyken Mayıs sonu itibarıyla tüm zamanların en yüksek yatırım performansına imza atan Türkiye fintech ekosistemini. Hüseyin Koyuncuoğlu, finansal teknolojiler alanından son gelişmeleri paylaşan bültenimiz Pareto Fintech için yazdı.

 Neyle serinliyoruz? Kremalı, buzlu ve mayhoş bir bardak Brezilya usulü limonatayla. Limonada Suíça tarifi, iştah ve ufuk açan yemek yayınımız apéro‘da.