Sağda yükseliş, Euro’da düşüş

11 Haziran Salı sabahından herkese günaydın. 

Avrupa Parlamentosu seçimlerinde dün sabah açıklanan geçici sonuçlara göre merkez sağdaki Avrupa Halk Partisi (EPP) en büyük grup olurken aşırı sağın yükselişi de tescillendi. Seçimlerin en çarpıcı sonuçlarından biri ise Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un, aşırı sağcı Ulusal Birlik Partisi’nin kendi partisine fark atması üzerine parlamentoyu feshederek erken seçim kararı alması oldu.

Bugün ayrıca bültende, BMGK’de kabul edilen Gazze’de ateşkes tasarısını, avronun dolar karşısında yaşadığı erimeyi, işsizlik ve cari açık verilerini, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın BRICS+ temaslarını ve Apple’ın geliştiriciler konferansında açıkladığı yapay zeka stratejisini de bulabilirsiniz.

İyi okumalar…

_{Küresel piyasalarda son durum ve günlük değişimler.
Değerler piyasa kapanışının ardından Investing üzerinden sağlanmıştır.}

•  BIST 100 endeksi günü 69,3 milyar TL hacim ve %1,39 kayıpla 9.997 puan seviyesinden tamamladı. Güne nispeten yatay bir açılışla başlayan ancak sabah saatlerinden itibaren gelen satışlarla negatif seviyeleri gören endeks, böylece haftaya negatif bir açılışla başlamış, düşüş serisini beşinci gününe taşımış ve Nisan ayından bu yana ilk kez 10.000 puan seviyesinin altına düşmüş oldu.

•   TCMB’nin Nisan ayına ilişkin ödemeler dengesi verilerine göre cari açıkta 5,3 milyar dolarla aylık bazda dokuz ayın en yüksek seviyesi kaydedildi. Çekirdek cari dengede de 0,5 milyar dolar ile 11 ay sonra yeniden açık görüldü.

• Ayrıca: Yıllıklandırılmış cari açık da 0,2 milyar dolar artışla 31,5 milyar dolara çıktı. Nisan’da net hata noksan 327 milyon dolar açık verirken yılın ilk 4 ayında net hata noksan açığı 15 milyar dolara ulaştı.

•   TÜİK verilerine göre Nisan’da 0,1 puan azalarak %8,5 olan işsizlik, Kasım 2012’den beri en düşük seviyede ölçüldü. İşsizlik oranı erkeklerde %7,2 iken kadınlarda %11,1 olarak tahmin edildi. Genç nüfusta işsizlik oranı da bir önceki aya göre 0,1 puan azalarak %14,5 oldu.

• Ayrıntılar: İşsiz sayısı bir önceki aya göre 18 bin kişi azalarak 3 milyon 42 bin oldu. İstihdam edilenlerin sayısı ise bir önceki aya göre 1.000 kişi azalarak 32 milyon 618 bin oldu.

•   İstanbul Sanayi Odası (İTO) Türkiye İmalat Sektörü İhracat İklimi Endeksi, Mayıs 2024’te üst üste dördüncü ay yaşanan artışla 52,8’e yükselerek Nisan 2023’ten bu yana en yüksek seviyeye ulaştı.

• Ayrıntılar: Mayıs ayında en büyük 10 ihracat pazarı içinde iktisadi faaliyetin azaldığı tek ülke Fransa oldu. Ekonomik aktivitedeki en güçlü artış ise Birleşik Arap Emirlikleri ile ölçüldü.

•   TÜİK verilerine göre sanayi üretimi Nisan’da aylık bazda %4,9, yıllık bazda %0,7 daraldı.

•   Aşırı sağın yükselişi ve Fransa Cumhurbaşkanı Macron’un erken seçim çağrısı ile sonuçlanan Avrupa Parlamentosu seçimlerinin ardından ABD doları karşısında %1 değer kaybeden Avro, 1,0774 ile son bir ayın en düşük seviyesine geriledi.

İŞ DÜNYASI & EKONOMİ

•   Rekabet Kurulu, Google’a otel sorgularına ilişkin tedbir önerilerini yerine getirmediği gerekçesiyle 482 milyon lira para cezası verdi. Ceza, yalnızca Google’ın önerileri yerine getirmediği süreyi kapsıyor.

• Bir adım geriden: Rekabet Kurulu, 8 Nisan 2021 tarihli kararında Google’ın genel arama hizmetleri pazarında hâkim durumda olduğu, turizm sorguları ve konaklama fiyatı karşılaştırma hizmetlerinde rekabetin bozulmasına yol açtığı sonucuna varmıştı.
• Ek olarak: Bu kapsamda Google’a ihlalin giderilmesi için bazı yükümlülükler getirilmiş, Google ise Rekabet Kurulu’nun işaret ettiği endişeleri gidermek için yapacağı değişiklikleri içeren tedbir önerileri sunmuştu. Fakat Rekabet Kurulu, tedbirlerin otel sorgularına entegre edilmediğini ve yükümlülüklerin tamamen yerine getirilmediğini tespit etti.

•   Apple’ın her yıl düzenli olarak yeni işletim sistemi sürümlerini tanıttığı ve yazılımcılara yönelik gelişmeleri duyurduğu Dünya Geliştiriciler Konferansı’nda (WWDC) Apple Intelligence yapay zeka geliştirmeleri duyuruldu.

• Yorumlar: Yapay zeka teknolojisini Siri’ye getirmeyi ve OpenAI’ın yapay zeka sohbet robotu ChatGPT’yi cihazlarına entegre etmeyi planlayan Apple, rakiplerinin aksine kullanıcı güvenliğini merkeze koyacağını iddia etti. Analistler bu yeniliklerin rakiplerinin seviyesini yakalayamadığı yorumunu yaparken X’in sahibi Elon Musk ise OpenAI’ın Apple cihazlara entegre edilmesinin “kabul edilemez bir güvenlik açığı” olacağını ve böyle bir durumda şirketlerine Apple cihazlarının girmesine izin vermeyeceğini açıkladı.

•   6 Kasım 2015’te yayın hayatına son vererek yerini TLC Türkiye kanalına bırakan CNBC-e, 9 yıllık aranın ardından 10 Haziran itibarıyla tekrar yayına başladı.

• Geniş açı: Kanal, gün boyu sürecek canlı yayın içeriğiyle Türkiye’ye dair finans ve iş dünyası haberlerine, iç ve dış yapımlara ve yarışma programlarına yer verecek.

•   İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı Şekib Avdagiç, Çin’den ithal edilen araçlara getirilen ilave gümrük vergisi kararını değerlendirdi. Avdagiç, kararın “gaz-fren” dengesi kapsamında otomotiv endüstrisini koruyacak zorunlu bir adım olduğunu belirtti:

“Elbette Türkiye de koltuğuna yaslanıp, otomotiv endüstrisinde onarılması güç bir hasarın oluşmasını izlemeyecekti.”

DÜNYA

•   Brexit sonrası yeniden 720 temsilcinin belirlendiği 2024 Avrupa Parlamentosu seçimlerinde aşırı sağ partiler, Avrupa genelinde kayda değer bir yükseliş gösterdi. Almanya’da AfD ikinci parti konumuna yükselirken Fransa’da RN birinci parti oldu. Belçika’da da aşırı sağcı milliyetçi Yeni Flaman İttifakı sandıktan birinci çıktı.

• Editörün önerisi: Ayrıntılar, Büşra Kılıç’ın politika yayınımız Spektrum için kaleme aldığı yazıda.

•   Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde (BMGK) ABD’nin sunduğu ve Gazze’de hemen ateşkes öngören 3 aşamalı teklife destek talep edilen karar tasarısı, 1’e karşı 14 oyla kabul edildi. 15 üyeli BMGK’de yalnızca Rusya çekimser kaldı.

• Ayrıntılar: Kararda, İsrail’in teklifi kabul ettiği ve Hamas’a da teklifi uygulama çağrısı yaptığı belirtildi. Ayrıca iki devletli çözüme destek verilirken Gazze Şeridi ve Batı Şeria’nın Filistin Yönetimi altında birleşmesinin önemi vurgulandı.

•   Birleşmiş Milletler (BM), İsrail’in 7 Ekim’den bu yana saldırılarını sürdürdüğü Gazze Şeridi’ndeki binaların yarısından fazlasının yıkıldığını duyurdu. İsrail saldırıları nedeniyle oluşan enkazın kaldırılmasının yıllar alacağı belirtilen açıklamada, Gazze’de yaşanan acıların son bulması gerektiği vurgulanarak ateşkes çağrısı yapıldı.

• Bir adım geriden: BM’den daha önce yapılan açıklamada, Gazze’deki enkazın kaldırılmasının 14 yıl sürebileceği belirtilmişti.

•   İran’da Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından 28 Haziran’da yapılacak erken seçimlerde yarışacak 6 aday belli oldu. Adaylığı onaylanan altı kişiden beşi muhafazakar kanatta yer alırken sadece biri reformcu kanatta bulunuyor.

•   ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Ortadoğu turu kapsamında geldiği Mısır’da Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi ile Gazze Şeridi’nde ateşkes konusunu görüştü. Görüşmede, esir ve tutukluların takası için yürütülen ortak çabalardaki son gelişmeler gözden geçirildi.

• Bununla birlikte: Blinken, Mısır-ABD stratejik ortaklığının gücünü, iki ülkenin çeşitli konu ve meselelerde ortak koordinasyonu sürdürme konusundaki istekliliğini vurguladıklarını da sözlerine ekledi.

•   Hindistan’da üçüncü kez başbakan seçilen Narendra Modi, yeni görevlerini vermek üzere Bakanlar Kurulu üyeleri ile biraraya geldi. Modi, 71 bakanın 30’unu merkezî hükümetin işleyişini yürütecek kabine üyesi, 36’sını eyalet işlerinden sorumlu bakan ve beşini eyalet işleriyle ilgilenen bağımsız bakan olarak görevlendirdi.

• Ayrıntılar: Hükümet kurmak için Ulusal Demokratik İttifakı’nın (NDA) koalisyonuna ihtiyaç duyan Modi’nin Bakanlar Kurulu’nda 11 ittifak üyesi ve 7 kadın bulunuyor.
• Bir adım geriden: Hindistan’da genel seçimleri, Başbakan Narendra Modi’nin başında olduğu Bharatiya Janata Partisi (BJP) liderliğinde kurulan Ulusal Demokratik İttifakı (NDA) kazanmıştı. Ancak Modi’nin 2014’te seçilmesinden bu yana BJP’nin ilk kez tek başına net bir çoğunluk elde edememesi sürpriz olmuştu.

TÜRKİYE

•   Hiranur Vakfı’nda istismara maruz bırakılan H.K.G.’nin babası Yusuf Ziya G. ve annesi Fatıma G.’nin yeniden yargılanmaya başlandığı davanın ikinci duruşması görüldü. Dava, 16 Temmuz’a ertelendi.

• Ne olmuştu? Davada, H.K.G.’nin 6 yaşındayken evlenmeye zorlandığı 29 yaşındaki Kadir İ. “cinsel istismar ve cinsel saldırı” suçlarından 67 yıl 10 ay 15 güne kadar hapis istemiyle yargılanmış; baba Yusuf Ziya G. ve anne Fatıma G. hakkında ise “zincirleme şekilde çocuğun cinsel istismarı” suçundan 22 yıl 6 aya kadar ceza istenmişti. Mahkeme 23 Ekim 2023’te sanık Kadir İ.’nin 30 yıl, Yusuf Ziya G.’nin 20 yıl ve Fatıma G.’nin ise 16 yıl 8 ay hapis ile cezalandırılmasına karar vermişti.
• Bir adım geriden: İstanbul Anadolu 2. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülen “Çocuğun Nitelikli Cinsel İstismarı” davasında verilen karar İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi’nce yapılan istinaf incelemesi sonucu sanıklara eksik ceza tayin edildiği gerekçeleriyle bozulmuştu.

•   Erzincan Valiliği, İliç Çöpler madeninde meydana gelen heyelanda toprak altında kalan son işçinin de cenazesine ulaşıldığını bildirdi.

• Ne olmuştu? Erzincan’ın İliç ilçesindeki altın madeni sahasında 13 Şubat’ta meydana liç kaymasında dokuz işçi liç yığını altında kalmış; iki işçinin 5 Nisan ve 19 Nisan’da, iki işçinin 4 Mayıs’ta, dört işçinin ise geçen hafta cenazelerine ulaşılmıştı.

• Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, BRICS üyesi ülkelerin Dışişleri Bakanları toplantısı marjında Nijniy Novgorod şehrinde düzenlenecek BRICS+ oturumuna katılmak üzere bugün Rusya’ya gidiyor. Rus mevkidaşı Sergey Lavrov ve Rus yetkililerle görüşecek olan Bakan Fidan, Salı günü yapılacak BRICS+ oturumunda da yer alacak.

• Ayrıntılar: AA’nın haberine göre, Bakan Fidan’ın bu ziyaretinde Rusya ile Türkiye arasında belirlenen 100 milyar dolarlık ticaret hacmi hedefine ulaşmak için ortak çalışmalar ile karşılıklı yatırımların arttırılması çabaları da ele alınacak.

•   Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Azerbaycan Dışişleri Bakanı Jeyhun Bayramov ile telefon görüşmesi yaptı. Görüşmede, ikili ve bölgesel meseleler ele alındı.

• Bununla birlikte: Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de 10 Haziran’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın daveti üzerine Türkiye’ye çalışma ziyareti yapacak.

SEÇİM (AVRUPA)

AP seçimlerinin ardından: Fransa erken seçime gidiyor

Serra Özgür

AB üyesi 27 ülkede, 720 sandalyeli Avrupa Parlamentosu (AP) için 6-9 Haziran tarihleri arasında seçimler düzenlendi. Pazar gecesi sona eren AP seçimleri, kıta politikasında sarsıntıya sebep oldu. Pazartesi sabahı açıklanan geçici sonuçlara göre, merkez-sağdaki Avrupa Halk Partisi (EPP) en büyük grup olarak kaldı. Merkez-soldaki Sosyalistler ve Demokratlar İlerici İttifakı (S&D) da ikinciliğini korudu. Ancak aşırı sağdaki iki grup olan Avrupalı Muhafazakarlar ve Reformistler (ECR) ile Kimlik ve Demokrasi’nin (ID) güç kazandığı görülüyor. Bunlara ek, herhangi bir gruba dahil olmayan radikal sağ partilerin de parlamentoda temsilinin artması bekleniyor.

• Bilgi notu: Henüz kesin olmayan sonuçlara göre, seçimlere katılım oranı AB çapında %51 oldu. Bu oran beş yıl önceki seçimlerden yaklaşık yarım puan yüksek.

EPP’den Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen Pazar akşamı seçim sonuçlarını, “Bugün EPP için güzel bir gün. Seçimleri kazandık” diyerek kutladı.

• Komisyon başkanlığına yeniden aday olan Von der Leyen’in bu sonuçlarla yeniden seçilme şansı yüksek görülüyor.
• Bazı kesimler tarafından yeniden seçilebilmek için merkezi aşırı sağa yakınlaştırmakla da suçlanan Von der Leyen, seçim sonrası ise yeni AB parlamentosunda “aşırılıklara karşı bir kale” inşa etme sözü verdi.

Almanya, Fransa, İtalya gibi birliğin en büyük ülkelerinde aşırı sağın gösterdiği performans dikkati çekiyor.  AP’de sandalyeler nüfusa oranlı dağıtılıyor ve en fazla parlamentere sahip ülkeler Almanya, Fransa ve İtalya sırasıyla 96, 81 ve 76 sandalyeye sahip.

Fransa’da erken seçim kararı

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, AP seçimlerinde aşırı sağcı lider Marine Le Pen’in Ulusal Birlik Partisi’nin (RN) kendi partisi Renaissance’ı ezici farkla yenmesinin ardından, pazar akşamı sürpriz bir şekilde parlamentoyu feshederek erken genel seçim çağrısı yaptı.

Macron’un AP seçimleri için hazırladığı merkez sağ liste, %15 civarı oy alırken, baş adayı Le Pen’in 2022’de Genel Başkanlık görevini devrettiği 28 yaşındaki Jordan Bardella olan Ulusal Birlik Partisi ise %31,5 oranında oy aldı. Sosyalistler ise %14 ile Macron’un kıl payı gerisinde kaldı.

• Açıklama: Macron, Fransa’nın huzur ve uyum içinde çalışabilmesi için net bir çoğunluğa ihtiyacı olduğunu ve Fransızların mesajını ve endişelerini duyduğunu belirterek “Bu ciddi ve ağır bir karar, ancak her şeyden önce bir güven eylemi. Fransız halkının kendileri ve gelecek nesiller için en iyi seçimi yapma tercihine güveniyorum. Bırakın egemen halk konuşsun” dedi.
• Perspektif: Macron’un bu kararının, Le Pen’in Fransız Parlamentosu’nda çoğunluğu kazanması hâlinde kendisini neredeyse güçsüz bir konumda bırakabileceği öngörülüyor.
• Bir adım geriden: AP seçimlerinde sandık çıkış anketlerine göre RN’nin aldığı oy oranı 2019’daki son seçimlere kıyasla 10 puan yükseliş gösterdi. Macron’un partisi Renaissance 2019 seçimlerinde ilk sırayı alsa da arada %1’den az fark vardı.
• Bilgi notu: Macron’un mevcut dönemi 2027’de bitecek ve dönem limitini doldurduğu için tekrar aday olamayacak. Macron’un merkezci koalisyonu, 2022 seçimlerinde parlamentodaki çoğunluğunu kaybetti ve o tarihten bu yana anayasada 49/3 olarak bilinen bir aracı kullanarak tasarıları oylama yapmadan geçiriyor.
• Öte yandan: Fransız aşırı sağcı lider Marine Le Pen, “Fransızlar yaklaşan ulusal seçimlerde bize güvenirlerse iktidarı devralmaya hazırız” dedi. RN Genel Başkanı Bardella da seçim sonuçlarının şekillenmesiyle Macron’a erken genel seçim çağrısında bulunmuştu. “Fransız seçmenler değişim isteğini gösterdi” diyen Bardella, “Ülke kararını verdi ve buna itiraz edilemez” diye konuştu.
• Ne zaman? Fransa Anayasası’nın 12. maddesi, cumhurbaşkanlarına siyasi krizleri çözmek için Ulusal Meclis’i dağıtma yetkisi veriyor. Seçimler, meclisin dağılmasından sonra 20 ila 40 gün arasında yapılmak zorunda. Seçimlerin ilk turunun 30 Haziran’da, ikinci turunun ise 7 Temmuz’da yapılması planlanıyor.
• Geniş açı: Fransa cumhurbaşkanları 1962, 1968, 1981, 1988 ve 1997’de de meclisi dağıtmıştı. Ancak bu durum her zaman cumhurbaşkanları için olumlu sonuçlanmamıştı. 1997’de parlamentoyu dağıtan dönemin merkez sağcı Cumhurbaşkanı Jacques Chirac, erken seçimde merkez sol zaferi gördü. Chirac, kalan 5 yıl boyunca “topal ördek” olarak görev yaptı. 1997’den bu yana hiçbir cumhurbaşkanı bu kararı almadı. Bunda 2000 yılında cumhurbaşkanlığı ve milletvekili görev sürelerinin senkronize edilmesi de rol oynadı. O tarihten bu yana 2022’de Macron’a kadar hiçbir cumhurbaşkanının partisi mecliste çoğunluğu kaybetmedi.

KÜLTÜR & SANAT

•   Londra merkezli Mix Mag tarafından tüm zamanların en iyi DJ’i olarak gösterilen DJ Tiesto, 8 Ağustos’ta İstanbul Festivali kapsamında Festival Park Yenikapı’da konser verecek.

•   Fransız çellist Edgar Moreau’nun eşlik ettiği Tekfen Filarmoni Orkestrası, İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından düzenlenen 52. İstanbul Müzik Festivali’nde izleyicilerle buluştu.

• Ayrıntılar: Özbek şef Aziz Shokhakimov’un yönettiği, çellist Edgar Moreau’nun eşlik ettiği orkestra, Charles Gounod’nun Faust operasından bale müziği ile Camille Saint-Saens’in “Viyolonsel Konçertosu No. 1, La minör, op. 33”, Nikolay Rimski-Korsakov’un “Şehrazad op. 35” eserlerini yorumladı.

•   Taylor Swift‘in 7 haftadır Billboard 200 listesinin zirvesinde yer alan “The Tortured Poets Department” albümü, “Folklore”ü geride bırakarak rekor kırdı.

• Bir adım geriden: Albüm, Spotify’da bir günde 300 milyon dinlenmeye ulaşan ilk albüm olarak tarihe geçmişti.

ALTERNATİF GÜNDEM

•    Millî atlet Berke Akçam, Avrupa Atletizm Şampiyonası’ndaki erkekler 400 metre engel yarı finalinde 48.14’lük derecesiyle serisinde ikinci olarak finale yükselirken, bu derecesiyle Paris 2024 Olimpiyat Oyunları’na katılma hakkı kazandı.

•   Şanlıurfa’nın Siverek ilçesindeki barınakta kuduz olduğu iddia edilen köpekleri bakımsız kaldıkları gerekçesiyle alıp Ankara’ya taşıdığı için gözaltına alınan Yaşama Tutunan Patiler Derneği Başkanı Buket Özgünlü tutuklandı.

• Açıklamalar: Buket Özgünlü’nün kurduğu Ankara Patiliköy Köpek Barınağı’na ait sosyal medya hesabından yapılan açıklamada, “Dün Şanlıurfa’dan Ankara’ya getirilen, testlerinde gençlik hastalığı olduğu öğrenilen canlar şu an büyükşehir barınağında karantinada. Süt tozuyla beslenenler, serum alanlar var. Kuduz söz konusu bile değil. Yarın detaylı bilgi aktarımı yapacağız. İçlerinde çok hasta olanlar var. Dileriz hayata tutunurlar” denildi.

•   Fenerbahçe’de hafta sonu düzenlenen kongrede başkan adayı olan ve Ali Koç’a karşı seçimi kaybeden Aziz Yıldırım, Ali Koç ve yönetimine başarılar dileyerek şu açıklamada bulundu:

“Şahsım ve arkadaşlarım üç hafta önce aday olarak Fenerbahçe’deki ölü toprağını kaldırdığımıza ve kulübümüze değerli bir ivme kazandırdığımıza inanıyoruz. Dilerim Fenerbahçe bu ivmeyi iyi değerlendirir ve özlemle beklediğimiz şampiyonluklara bir bir ulaşırız.”

AYRILMADAN ÖNCE

 Ne okuyoruz? Spotify’ın Stockholm’deki merkezinde düzenlediği konferans serisinde müzik endüstrisinin trendlerini. Duende‘de Eda Solmaz, yerinde takip ettiği etkinlikten geriye kalanları yazdı.

 Ne takip ediyoruz? Quando İçgörü‘de Doğa Yurduneri’nin yazısıyla yapay zeka şirketleri arasında kızışan çip savaşını.

 Kime kulak verdik? Boğaziçi Üniversitesi’nde yurtlara yerleştirilmeyen, aralarında depremzedelerin de olduğu öğrencilere. Melisa Gülbaş’ın haberi.

Kaynak: Aposto Gündem  

EKOVİZYON DERGİ – ekovizyon.com.tr